Errezetak:
Brokolia patatekin
Txitxirioak curry eta brokoliarekin
Brokolia lurrunetan eta humusa
Brokoli
Datu fitxa
Izena/latin
Brokolia/Brassica oleracea itálica
Brokolia lehen kruziferoen familiako landare bat da. Espezie bereko beste barietate batzuk aza, azalorea, arbi-aza eta Bruselako aza dira.
Landare honek lore-buru ugari ditu, jangarri eta berde kolorekoak, zurtoin lodi eta jangarri batetik jaiotzen diren adarren gainean zuhaitz moduan jarriak.
Motak
Normalean bost brokoli mota landatu ohi dira:
- Calabriako brokolia da ohikoena (askotan, brokoli izenagatik ezagutzen dena), Italiako Calabria eskualde denagatik deitua. Buru berde handiak (10-20cm) eta zurtoin lodiak ditu.
- Brokoli txinatarra: kai-lan, gai lan edo aza berde txinatarra ere esaten zaio. Ohiko brokolia ez bezala, hosto handi eta lauak dituen barazkia da. Kolore berde urdinxka distiratsua du. Bere zurtoinak brokoli arruntarenak baino finagoak dira. Ohikoa da salteatuta, egosita edo lurrunetan prestatzea. Bere zaporea brokoli tradizionalarena baino garratzagoa da.
- Bimi: Amerikan, Asian eta Europan hainbat izenekin ezagutzen da: Tenderstem, Baby broccoli eta Broccolini. Ematen dituen nutrizio-onurak kontuan hartuta eta brokoli tradizionalarekin alderatuta, super brokoli bat dela esaten da. Bere jatorria brokoli tradizionalaren eta brokoli txinatarraren arteko lotura naturaletik dator, horregatik bere forma bien arteko nahasketa bat da. Zurtoin fin eta luzea du, brokoli txinatarrarena bezalakoa, eta bere floretea brokoli tradizionalarena modukoa da. Dena jan daiteke. Zurtoinaren zaporea gozoa da, zainzuri berdea gogorarazten duena, eta floretearen zaporea brokoli tradizionalarena baino leunagoa da.
- Erromaneskua brokoli barietate bat da, brokoli tradizionala eta azalorea elkartuz sortua. Bere kolorea berdea da ere, bere sortak irmoak dira eta kiribil forma dute. Zapore leuna du, baina brokoli tradizionala baino kurruskatsuagoa da. Salteatuta eta gisatuetan erabiltzea gomendatzen da.
- Brokoli morea: Siziliako brokolia ere deitua. Brokoli arruntaren oso antzekoa da, sortek kolore morea eta txikiagoak direla salbu. Haren zaporea brokoli tradizionalarena da. Diotenez, Calabresse barietatea landu aurretik, erromatar gehienek kolore moreko brokoli-kimuak jaten zituzten, egostean berde bihurtzen zirenak.
Jatorria
Brokolia gisa asmakizuna da. Basa-aza, Brassica oleracea, landaretik abiatuta sortu zen, eta Mediterraneoaren iparraldean atseginagoa izan zedin, berariazko zaporea izateko landu zen, K.a. VI mendetik aurrera, Erromatar Inperioan.
Nutrizio-balioa eta propietateak
Brokoliak, osasunerako dituen onurak ugariak dira: C bitamina eta zuntz eduki altuak ditu. Era berean, elikagai ugari ditu, minbiziaren aurkako propietate indartsuak dituztenak. Errazio bakar batek egunero behar ditugun 80mg-tik 30mg C bitamina gehiago ematen ditu!
Brokolia irakiten dagoenean, minbiziaren aurkako konposatuen mailak murriztu egiten dira, bost minuturen ondoren %20 eta %30 artean galtzen, %40 eta %50 artean hamar minuturen buruan, eta %77-a hogeita hamar minutu igaro ondoren. Hala ere, lurrunetan kozinatzean, labean, mikrohuin-labean edo Wokean salteatzen bada, ez du bere propietaterik galduko.
Sukaldaritza erabilerak. Zer egin brokoliarekin
Brokolia hainbat modutan gehi dezakegu gure dietara, baina lurrunetan egostea edo irakitear dagoen ur gutxirekin egostea gomendatzen dugu, gehienez 10 minutuz, haren kolorea, ehundura karraskaria, zaporea, haren mineralak eta bitamina hidrosolbagarriak maximora kontserbatzeko.
Plater askotan erabili dezakegu, garrantzitsuena gure irudimena erabiltzea eta alferrik ezer ez galtzea da, loreak eta zurtoinak brokoliaren propietate eta onurak ahalik eta gehien aprobetxatzeko erabili baitdaitezke.
Brokolia nola gorde
Brokolia mordo txiki eta trinkoak izan behar ditu, kolore berde-more distiratsu eta zurtoina irmoa, ondo moztuta eta behar den luzerakoa.
Denbora gehiago kontserbatzeko, hobe da ez garbitzea. Urdindu ez dadin, hozkailuaren barruan zulatutako plastikozko poltsetan gorde behar da.
Izoztu nahi izanez gero, galdarraztatzea da onena. Horretarako, ur irakinetan minutu batzuez murgiltzen da, kolore berde distiratsua lortu arte, eta izotzak dituen katilu batean hozten da.
Bere sasoirik onena
Negua eta udaberria.
Brokolia nola landatu
Garai freskoko landarea da, eta -5ºC-rainoko tenperaturei eusten die. Lurrean hezetasun ia etengabea behar da; beraz, ur ugari gehitu behar zaio, ureztatze erregularrarekin, baina lurra putzuz bete gabe.
Lurra biguna izan behar da, ongarrituta egon, freskoa eta hezetasun erregularra izan behar du.
Brokolia aire zabaleko hazitegietan ereiten da, 2 zentimetro inguruko sakoneran, apiriletik ekainera eta abuztutik irailera. 10 eta 15 zentimetro bitarteko neurrira iristen direnean, aire zabalean birlandatu behar dira, ilaran, 50 edo 60 zentimetroko distantziarekin.
Txandakatzea, lur zati beraren gainean, 3 eta 5 urte bitartean egiten da.
Bilketa: buru zentrala moztu behar da, kimuak oraindik zurrun daudenean. Ondoren, konpostarekin estali. Horrek bigarren mailako kimu gehiago agertzea errazten du.
Bitxikeriak
- Johns Hopkins Unibertsitateko (Ameriketako Estatu Batuak) eta Frantziako Ikerketa Zientifikoko Zentro Nazionaleko ikertzaileek egindako ikerketa baten arabera, Helicobacter Pylori bakterioa sulforafanoa duen brokolia (kontzentrazio altuetan dagoen konposatu naturala) irentsiz ezaba daiteke. Bakteria honek urdaileko ultzera gehienen eta urdaileko tumore gehienen arduraduna da.
- Erromatarrek "Jupiterren 5 hatz berdeak" deitzen zioten brokoliari.
- Salda berdea, brokoli edo azarekin egina, zopa ezagunena da Minhon, Portugalen.
- Kilo erdi brokoli eta 28 gramo gurin baliokideak dira. Hau da, kaloriak berdinak dituzte.
- Brokoliaren munduko ekoizlerik handiena Estatu Batuak dira.
