Ekorlegi

Recetas:

Orburua plantxan
Orburua chantilly foiearekin
Orburu humusa

Orburua

Ficha Técnica

Izena/latin

Orburua/Cynara scolymus

Orburua Asterazeoen familiakoa da, eta mila genero eta 20.000 espezie baino gehiago barne hartzen ditu. Loreak ditu bereizgarri, ehunka eta milaka lore ñimiñoz osatuta baitdago, ekilorea bezala.

Motak

Orburuaren barietateak izen geografikoaren arabera taldekatzen dira, jatorriaren araberakoa dena.

Tuterako (Nafarroa) orburu zuria da Espainian gehien lantzen den mota, biribildua, txikia, erdiko hostoak oso trinko eta berdeak dituena.

Jatorria

Afrikako iparraldean du jatorria eta, beraz, Mediterraneoko arroko herrialdeetan landatzen da, hala nola Italian, Espainian, Frantzian edo Afrika iparraldeko herrialdeetan.

Orburu hitza "lurraren mihiak" esan nahi duen hitz arabiar batetik dator, bere hostoen formagatik. Erdi Aroan arabiarrek bere laborantza ekarri zuten Europara, eta motak eta ezaugarri gastronomikoak hobetu zituzten. Greziarrek eta erromatarrek elikagai afrodisiako gisa zuen ospea zabaldu zuten, eta horrek sukaldaritzako lana erraztu eta areagotu zuen.

Nutrizio-balioa eta propietateak

Orburuak efektu diuretiko handia duten barazkiak dira, eta dituzten kaloria gutxiekin batera lotuta, ezin hobeak dira argaltzeko dietaren bat egiteko.

Gainera, orburuak toxinak kentzen laguntzen dute, azido urikoaren maila murrizten dute eta haien potasio edukiagatik eta oso onak dira kolesterol mailak murrizten laguntzeko.

Sukaldaritza erabilerak. Zer egin orburuarekin

Orburuak frijituak zein egosiak edo gisatuak oso gozo daude. Orburuarekin gisatu bat egiten bada, erditik moztu edo laurdenetan zatitu ohi dira. Frijituak egingo badira, laurdenetan edo xafla finetan ere moztu daitezke, oso kurruskari gera daitezen, eta orburu beteak aurkezten badira, orburuak osorik uzten dira, oinarria moztuz zutik gera daitezen.

Baina garrantzitsuena: nola garbitzen dira orburuak? Hemen azalduko dizuegu nola egiten dugun guk:

Ontzi handi bat erdiraino urez eta limoi erdi zukuz beteko dugu.
Horrez gain, perrexilaren 4 adar gehituko ditugu, zatitan moztuta, orburuak herdoildu eta itsusi jar ez daitezen.
Gero, kanpoko hostoak orburuetatik kenduko ditugu, hosto horixka eta argiagoetara iritsi arte.
Labana batekin, buztana zuritu eta orburuaren azpiko aldea errepasatuko dugu, erauzitako hostoen hondarrak kentzeko, eta buztanaren muturraren zati bat moztuko dugu.
Orburuaren goiko aldetik punta moztu (gutxi gorabehera bizpahiru zentimetro) eta lehen prestatuta geneukan uretan sartuko dugu. Orburuak barruan biloa badu, laban batekin edo koilaratxo batekin karrakatuz kenduko dugu.

Orburua nola gorde

Orburua fresko dagoen jakiteko, gure belarriaren ondoan estutuko dugu; karraska bat entzuten bada, oraindik fresko dago. Oinarriko hostoak bigun badaude, erraz irekitzen badira edo zati ilunak badituzte, orburua ez da oso fresko egongo.

Kontserbatzeko modurik onena ebakita eta garbitu gabe plastikozko poltsa itxi batean hozkailuan gordetzea da; horrela astebete inguru iraungo dute.

Jada egosita baditugu, hozkailuan gorde eta egun bat edo bi barru jan daitezke. Dagoeneko kozinatuta ere izoztu daitezke.

Bere sasoirik onena

Orburua negukoa da eta urrian hasten da biltzen. Beraz, udazkena da bere denboraldia, abenduko lehen izozteak heltzen diren arte.

Orburua nola landu

Giro hotza behar dute, muturrera iritsi gabe. Tenperatura altuegietara ere ez dira egokitzen.

Ureztatzea ugaria izan behar da, baina gehiegizko hezetasunik gabe. Tantakako ureztatzea da labore honetarako egokiena.

Ongarriari dagokionez, hondoko ongarri on bat behar da, simaurrarekin edo konpostarekin.

Lurzorua osasuntsu eta aireztatuta egon behar da.

Ereiten denetik biltzen den arte, zortzi hilabete inguru igaro daitezke. Hala ere, hesola edo aldaxkekin, denbora hori lauzpabost hilabetera murrizten da.

Hesola edo aldaxken bidezko hazkuntza: landarearen sasiaren alboko hesolak erauztea. Hesola bakoitzak hiru edo lau kimu izan behar ditu oinarrian, sustraien gainean.

Hesolen aldatzea hobe da uztaila eta iraila bitartean egitea, zonaldea epela denean, eta martxotik apirilera, oso eremu hotzetan. Lerrotan landatzen dira, 70 zentimetroko distantziarekin, eta lurra 3 edo 5 zentimetroko konpostarekin estaltzen da.

Ereitetik hazi nahi izanez gero, martxotik ekainera bitartean hazitegian egin beharko da, eta, ondoren, aldatu, 10 zentimetroko altuera lortu duenean.

Bitxikeriak

Landare bakoitza lauzpabost urte inguru bizi daiteke.
Landarearen beheko aldean garatutako kimuetatik abiatuta ugaltzen da.
Landareak zurtoin luze eta lodiak ditu, 2 metroko altueraraino iritsi daitekeena eta bere puntan jaiotzen dira orburuak.
Kardoen familiakoak dira, eta haien fruitua, berez, lore jangarri bat da, bihotza izenekoa, hain zuzen ere alderik samurrena eta zaporetsuena.
Orburuekin Italiako likore bitxi bat egiten da, Cynar izenekoa, 13 espezie desberdinekin egiten dena. Bere izena Cynara scolymus zientzialariari esker sortu zen. Hasieran usain eta zapore mingots samarra duen janaurrekoa da, amaieran ukitu gozoa duena.
Peñíscolan, Castellón, artisau-garagardo bat egiten da, Benicarló herrian landatutako orburuak erabiliz. Bere izena, Badum, Sierra d'Irtako labar batean dagoen Erdi Aroko dorretik hartua dago.